Als je gelovig bent opgevoed dan is aan worstelen met het geloof niet te ontkomen. Want sinds Darwins evolutietheorie wordt ieder weldenkend mens aan het twijfelen gebracht; je kinderlijke solidariteit met je gelovige ouders op de proef gesteld. Galilei die met zijn waarnemingen het heliocentrische wereldbeeld van Kepler bevestigde, was een voorloper voor de elite. En de tocht om de wereld van Magalhaes schokte de christelijke kerk. Maar ook op andere gebieden werd er indirect geknaagd aan de theorieën en denkbeelden verwoord in de prachtige verhalen in de bijbel, bijvoorbeeld in de kunst door schilders die de magische geloofssprookjes ontmythologiseerden. Een van de eersten was Jan van Eyck die met zijn schilderijen in de vijftiende eeuw niet alleen een optische revolutie ontketende maar ook indirect en onbewust het leven ontgoddelijkte. In Gent is er op dit moment een fantastische tentoonstelling over zijn werk.
Claude, ik en onze meiden combineren het bezoek aan het ‘Museum voor Schone Kunsten’ met een kop koffie bij haar ouders die onder de rook van Antwerpen wonen. We hebben een Air B&B gevonden in Temse. Na het inchecken bezoeken we een volkscafé waar ze de heerlijke Belgische biertjes tappen die we in Bad Bentheim zo missen. Bij het verlaten van het etablissement bezoeken we het oorlogsmonument van de eerste wereldoorlog in het Renaissance gemeentehuis. De volgende dag parkeren we onze auto onder de Groote Markt van Gent. Op weg naar het museum lopen we langs de schitterende gebouwen die herinneren aan de welvarende vijftiende eeuw toen Gent een metropool was tussen Parijs en Keulen. Het Bourgondische vorstenhuis roomde de winsten uit de lakenhandel af en financierde daarmee het uitbundige hofleven waar veel kunstenaars hun emplooi vonden.
We hebben gereserveerd en kunnen zo doorlopen. Stap voor stap, zaal voor zaal wordt het genie van Jan van Eyck aan ons getoond en uitgelegd: zijn vernieuwende olieverftechniek (meerdere lagen), zijn oog voor het dagelijkse en zijn spelen met licht en schaduw. De panelen van zijn absolute topstuk ‘Het Lam Gods’ en met name Adam en Eva, zijn adembenemend mooi. Adam is hier geen karikatuur uit Genesis maar een echt mens van vlees en bloed: zijn borstharen, de arm voor de borst gekruist en de voet die op de rand van het paneel lijkt te staan. De uitdrukking van zijn gezicht die het pure menselijke schuldgevoel uitdrukt! Je zou er uren naar kunnen kijken.
Over Jan van Eyck is eigenlijk vrij weinig bekend. Zijn exacte geboorte- en sterfdatum zijn niet vastgelegd en zijn graf onvindbaar. Uit geschriften weten we dat hij reizen maakte naar Santiago de Compostella en Noord-Italië. Hij was een man van zijn tijd en geloofde in god. Zijn schilderijen waren een ode aan schepping, lijden en opstanding. Maar hij schilderde niet anoniem – wat gebruikelijk was in die tijd – maar ondertekende met het menselijke ‘Als ich can’. Zijn opdrachten voerde hij uit voor wereldlijke heren en niet voor de kerk. Tussen Jan van Eyck en Darwin bestaat een belangrijke overeenkomst: beiden zijn als gelovig mens geboren en als gelovig mens gestorven. Zij stelden hun werk in dienst van de Heer en wilden daarmee zijn schepping vervolmaken. Onbewust legden zij echter de bijl aan de wortel van het christelijke geloof.
Van Eyck. Een optische Revolutie. Museum voor Schone Kunsten, Gent. Tot 30 april 2020.